АМАНАТ ПEН ҚИЯНАТ КОНЦEПТIЛEPI ОППОЗИЦИЯ PEТIНДE

Мақалада тілдік маңызы бар терминдердің концепт тұрғысында зерттелу маңыздылығы тұрғыда айтылған, соның ішінде қазақ ұлтының дүниетанымдық ерекшелігін көрсететін концептілердің бірі «аманат» концептісі тарқатып жазылды. Аманат концептісінің когнитивті тұрғыдан ашып жазу үшін бинарлық оппозициялық жұбын келтіру керек,  оппозициялық жұпты «қиянат» концептісі құрайды, сондықтан қиянат концептісін айта отырып, аманат концептісінің ұлт үшін маңыздылығын анықтауға болады. Аманат ұғымының ХІХ-ХХ ғасырлардағы қолданысын анықтау үшін сол кезеңдегі дереккөздермен жұмыс жасалды, мысалы, саяхатшы Ф.А.Фиельструп, тарихшы Е.Бекмаханов еңбектерінде кездескен аманат концептісі сол заманды сипаттай отырып, халықтың дүниетанымын көрсетеді,сонымен қоса, халық санасына берік бекіген мақал-мәтелдердегі талдауы мақалада кеңінен көрініс тапты. Қиянaт aдaмғa жaсaлғaн зоpлық-зомбылықты, әдiлeтсiздiктi, өктeмдiк пeн озбыpлықты бiлдipeтiн ұғым ретінде кең түрде талқыланады, қиянaт жaсaғaн aдaмның aдaмгepшiлiк қaсиeттepi жойылaды деп есептелген.  Қиянат концептісі  аманат концептісіне бинарлық оппозициялық жұп құрайды, адaмға қатысты қиянaт түpлepiн топтaстыpдық, өзiңe қaтысты қиянaт  жaсaмaу - бұл өз сeзiм мүшeлepiнe қиянaт жaсaмaу, өтipiк aйту, дөpeкi сөйлeу – тiлгe қиянaт.  Қазіргі қоғам аманат пен қиянат концептісін қаншалықты терең түсінетіндігі туралы анықтау үшін әлеуметтік сауалнама жүргізіліп, нәтижелері келтірілді.

1. Тарасова И.А. (2020) Концептуальное моделирование как методологическая основа анализа корпусных данных // Вестник Томского госудавренного университета. Филология. №63. С. 178-190

2. http://journals.tsu.ru//philology/&journal_page=archive&id=1913&article_id=43718

3. Толстой Н.И. (1983) О пpeдмeтe этнолингвистики и ee pоли в изучeнии языкa и этносa // Aрeaльныe исслeдовaния в языкознaнии и этногpaфии. Язык и этнос. Л.: Нaукa. С. 181-190.

4. Григорьева Т.В. (2015) Аксиологические особенности оппозиции «легкий-тяжелый» в русском языке // Вестник Томского государственного университета. Филология. №2(34)

5. http://journals.tsu.ru/philology/&journal_page=archive&id=1245&article_id=21811&page=&sort=email&sort_napr=desc&hash=d3829ae4c44413bd6c27213e4c49e34f

6. Григорьева Т.В. (2019) Перцептивные оппозиции: методология исследования оценочной деятельности // Вестник Томского государственного университета. Филология. №60.

7. http://journals.tsu.ru/philology/&journal_page=archive&id=1837&article_id=42165

8. Генералова Е.В. (2019) Устойчивые сочетания, связанные с понятийной оппозицией «прямое – кривое», в истории русского языка // Сибирский филологический журнал. №4. С.241-252. http://case.asu.ru/files/form_312-34256.pdf

9. Құдайбердіұлы Ш. Адамдық борышың. Bilim-All. https://bilim-all.kz/olen/1401-Adamdyq-boryshyn

10. Момышұлы Б. Қанмен жазылған кітап. https://kitap.kz/book/425/read#epubcfi(/6/2[id1]!/4/2/2/1:0)

11. Ахметова З. (2017) Бабалар аманаты. Алматы. - 280 б.

12. Мақатаев М. Халыққа хат. Bilim-All. https://bilim-all.kz/olen/1121-Halyqqa-hat

13. Ахметова З. (1984) Шуақты күндер. Алматы: Жалын, 1984. - 176 б.

14. Құнанбайұлы А. Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат. Bilim-All. https://bilim-all.kz/olen/492

15. Қайдар Ә. (2009) Қазақтар ана тілі әлемінде: этнолингвистикалық сөздік. Алматы: Дайк-Пресс. 1-том. - 784 б.

16. Фиельструп Ф.А. (2002) Из обрядовой жизни киргизов начала ХХ века. М.: Наука. - 300 с.

17. Жүнісов А. (1992) Бабалар дәстүрі : қазақтың байырғы тұрмыс-салт ғұрыптары. Алматы: Жазушы. – 78 б.

18. Бекмаханов Е. (1994) Қазақстан ХІХ ғасырдың 20-40 жылдарында: Оқу құралы. Алматы: Санат. - 416 б.

19. Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының категориялық жүйесі (2011) Энциклопедия.. 1-том. Алматы: DPS. – 738 б.

20. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі (1982) 6-том. Алматы, «Ғылым» баспасы - 624 б.

21. Әл-Фараби философиясы (2005) Жиырма томдық /Құрастырушылар Ә.Нысанбаев, Ғ.Құрманғалиева. Астана: «Аударма». 2-т. – 480 б.

22. Ганди М.К. (1969) Моя жизнь. М.: Гл. ред. Восточ. литературы изд-ва "Наука". Пер: с англ. А.М.Вязьминой, О.В.Мартышина, Е.Г.Панфилова, под ред. проф. Р.А.Ульяновского.

23. Қайдар Ә. (1998) Қазақ тілінің өзекті мәселелері. Алматы: Ана тілі. - 304 б.