"ҚАРА"СЫН ЕСІМІ ПОЛИСЕМИЯСЫН ОҚЫТУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Полисемия - барлық тілдерге тән құбылыс. Әр лексикалық бірлікте нақты ой кодталған, оны тек контекст көмегімен анықтауға болады. Бұл жағдайда қара түсті білдіретін сын есімнің бейнелі мазмұнының сыртқы көрінісі оның басқа сөздермен ерекше, стандартты емес үйлесімділігі болып табылады. Зат есімдермен бірге қолданылатын сөз түс мағынасына қатысы жоқ әртүрлі мағынаға ие болуы мүмкін. Бейнелі детерминант өмірге келеді және сөзді семантикалық жағынан сыйымды етеді, әртүрлі тондармен қаныққан, кейде тіпті қарама-қарсы мағынасы бар.
Мәселен, қазақ тіліне "қара" түсті мағынасы бар сөздерді белсенді қолдануға негізделген жаңаша түрлену тән. Қазақ тіліндегі қара түстің рәмізі теріс коннтоациялармен – зұлымдық, қараңғылық, қайғы, өтірік, қиындықтар, зұлымдық, сатқындық, сондай – ақ оң-әдептілік, мұқияттылық, орнықтылық, күш, екпін, мәнерлі сұлулық сәйкестігін табады. Қара түстің символикасы көптеген тілдерде өте нюанстық.
Мақалада педагогикалық университеттің оқу процесінде филологиялық пәндерді оқыту барысында "қара"сын есімінің полисемиясы тақырыбын қалай қолдануға болатындығы көрсетілген. Авторлар фразеологизмдерден, ономастикадан, поэзия мен прозадан қазақ, орыс, неміс және ағылшын тілдерінде мысалдар келтіреді.

1. Гуз Ю.В. (2010). Экспериментальное исследование базовых концептов цвета (на материале русского, английского, немецкого и китайского языков). Автореф…канд. филол. н. Барнаул, 2010. – 24 с.

2. Охрицкая Н.М. (2012). Лингвокультурологический аспект многозначности цветонаименований: диссертация ... кандидата филологических наук : 10.02.19. Челябинск: : Челяб. гос. ун-т – 201 с.

3. Мухамадьярова А.Ф. (2019). Изучение фразеологических и паремиологических единиц с колоронимами weiß / белый / ак (на примере немецкого, русского и татарского языков) // Филологические науки. Вопросы теории и практики. Тамбов: Грамота, 2019. Том 12. Выпуск 3. C. 143-149. https://doi.org/10.30853/filnauki.2019.3.30

4. Иванова Е. Н., Орлова А. Е., Данилова В. А. (2019). Лексико-семантические особенности некоторых прилагательных цвета, входящих во фразеологические сочетания (на материале разноструктурных языков) // Вестник ЧГПУ им. И. Я. Яковлева. Филологические науки. № 5(105), сс. 49-55. DOI 10.26293/chgpu.2019.105.5.008

5. Жампейісова Ж.М. (2007). Ақ-қара концепті: оппозициясы мен қызметі. Филология ғылымдарының докторы дәрежесін алу үшін дайындалған докторлық диссертация, 10.02.02 - қазақ тілі. Алматы. – 129 б.

6. Тагирова С.А., Жумабаева А.Г. (2016). Цветообозначение «чёрный» в семантике фразеологических единиц казахского и башкирского языков // Мир науки, культуры, образования. № 6 (61), сс. 401-402. ISSN 1991-5497.

7. Kartashkova, F.I., Belyaeva, L.E. (2022). Colour Meaning in English Literary Pieces. RUDN Journal of Language Studies, Semiotics and Semantics, 13(1), 201-212. https://doi.org/10.22363/2313-2299-2022-13-1-201-212

8. Прохорова А.М. (2013). Семантические особенности фразеологических единиц с компонентом «цвет» и их антропологическая соотнесённость (на материале английского и русского языков» // Перспективы науки и образования. №4. Сс. 243-250

9. Эльжуркаева М.Я. (2019). Особенности употребления фразеологических единиц с прилагательными black и white //Балтийский гуманитарный журнал. Т. 8. № 1(26), сс. 177-180. DOI: 10.26140/bgz3-2019-0801-0045

10. Елибаева К. Ж. (2012). Символика и семантика цвета в казахской культуре // Вестник МГУКИ 4 (48), сс. 60–67

11. Абжапарова М. Д. (2018). Белый и черный цвета при описании человека в казахском языке в сравнении с английским и русским языками // Вестник Кемеровского государственного университета. № 1. С. 160–167. DOI:10.21603/2078-8975-2018-1-160-167.

12. Масевич А.Ц., Захаров В.П. (2019). Семантические поля обозначений цвета в русском языке // Компьютерная лингвистика и вычислительные онтологии. Выпуск 3 (Труды XXII Международной объединенной научной конференции «Интернет и современное общество», IMS-2019, Санкт-Петербург, 19 – 22 июня 2019 г. Сборник научных трудов). — СПб: Университет ИТМО. С. 61–76. DOI: 10.17586/2541-9781-2019-3-61-76

13. Hosseini, F.S., Ghabanchi, Z. (2022). What’s in a Color? A neuropsycholinguistic study on the effect of colors on EEG brainwaves, immediate emotional responses, and English language vocabulary retention among Iranian young adults. Journal of Neurolinguistics. 63. 101083

14. Demir, Ü. (2020). Investigation of color-emotion associations of the university students. Color Research and Application. 45(5), 871-884. https://doi.org/10.1002/col.22522

15. Mylonas, D., Caparos, S., Davidoff, J. (2022). Augmenting a colour lexicon. Humanities and Social Sciences Communications. 9(1), 29

16. Қайдар Ә. (2014). Ғылымдағы ғұмыр. Қазақ тілі этимологиясының ғылыми-теориялық негіздері, VI том, Алматы: «Сардар».

17. Әлиакбарова А.Т. (2020). Жаңа әлеуметтік-мәдени жағдайдағы замануи қазақ антропонимиясы: трансмиссия, трансформация. Философия докторы (PhD) дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация. Алматы. – 278 б.

18. Джумадиллаева Г.Н. (2009). ХХ ғасырдың соңы мен ХХI ғасырдың басындағы Қазақстан ономастикасның даму бағыттары. Филология ғылымдарының докторы дәрежесін алу үшін дайындалған докторлық диссертация, 10.02.02 - қазақ тілі. Алматы. - 134 б.

19. Мырзабаева Э. (2019). Әйел тағылымы //Ел-ана. Әдеби-танымдық студенттік альманах, №1. Алматы: Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті, «EL-ANA» жастар руханият білім орталығы.