Психологиялық ағарту агрессивтілігі жоғары жасөспірім ұлдардың бейімделу мінезқұлқын дамытудың бір түрі ретінде

                Мақалада агрессивтік деңгейі жоғары жасөспірім ұлдардың бейімделу мінез-құлқының дамуы туралы зерттеу ұсынылған. Бірінші бөлімде осы тақырып бойынша қолданыстағы психо-білім беру бағдарламаларын талдау ұсынылады. Екінші бөлімде жасөспірім ұлдардың агрессивті мінез-құлқын диагностикалау нәтижелері келтірілген, жасөспірім ұлдарға тән психологиялық-педагогикалық жағдайларда агрессивтік деңгейін төмендету тиімділігін көрсеткен психо-білім беру бағдарламасының негізгі блоктары келтірілген: агрессивті мінезқұлықтың әлеуметтік қолайлы формаларын, агрессивті мінез-құлық пен агрессивтіктің ұжымдық және жеке рефлексиясын игеру, кезінде жағымды бейнелерінің ауқымын кеңейту.

                Эксперименттің анықтаушы және бақылау кезеңдерінде агрессивтілік пен бейімделу көріністеріндегі айырмашылықтарды анықтау үшін Манн-Уитнидің U критерийі қолданылды.

                Жұмыстың нәтижесі адаптивті мінез-құлық деңгейінің жоғарылауы болды. Бұл ұлдардың мінезқұлқының бейімделуі сыныпта көшбасшылық позицияны ұстануға, өз пікірін қорғауға, сондай-ақ зорлықзомбылық жасаушылар алдында әлсіз жолдастарды қорғауға деген ұмтылыста көрінеді. Бағдарлама жүргізілгеннен кейін қоғамның әртүрлі салаларында түрлі агрессивті мінез-құлықтарды заңдастыруда төмендеу анықталды, бұл әзірленген бағдарламаның тиімділігі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Қорытындыда бағдарламаны іске асыру барысында анықталған психологиялық ағарту тапшылығы және одан әрі жұмыс бағыттары көрсетілген.

1. Бем С. Линзы гендера: Трансформация взглядов на проблему неравенства полов / Пер. с англ. М.: «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН), 2004. 336 с.

2. Бандура А. Подростковая агрессия. Изучение влияния воспитания и семейных отношений. М.: Просвещение, 1999. 202 с.

3. Берковиц Л. Агрессия: причины, последствия и контроль. СПб.: Прайм-Еврознак, 2001. 512 с.

4. Гендерная ментальность российской молодежи: психологический портрет / О.И. Ключко, М.А. Ерофеева, Е.В. Иоффе [и др.] / под ред. О.И. Ключко. СПб.: НИЦ АРТ, 2020. 230 с. DOI 10.51623/9785907260696_20_230.

5. Гилмор Д. Становление мужественности: культурные концепты маскулинности / Д.Д. Гилмор; [пер. с англ. А.А. Казанкова]. М: РОССПЭН, 2005. 259 с.

6. Ениколопов С.Н., Цибульский Н.П. Психометрический анализ русскоязычной версии Опросника диагностики агрессии А. Басса и М. Перри // Психологический журнал. 2007. №1. С. 115 – 124.

7. Клецина, И.С., Иоффе Е.В. Гендерные нормы как социально-психологический феномен. М.: Проспект, 2023. 144 с.

8. Ключко О.И. Концепция гендерной ментальности как методологическое основание гендерного подхода в социально-психологическом исследовании // Социальная психология и общество. 2022. Том 13. № 4. C. 13—29.

9. Кон И.С. Мальчик – отец мужчины. М.: Время, 2017. 704 с.

10. Комплексная профилактика агрессивного поведения в образовательной среде : [монография] / Р. А. Андрианова, А. А. Бочавер [и др.]; отв. ред. А. А Бочавер и др. М. : ФГБНУ ИИДСВ РАО, 2022. 364 с.

11. Лютова К.К., Монина Г.Б. Тренинг эффективного взаимодействия с детьми. СПб., Речь, 2022. 192 с.

12. Майоров А.В. Преступность несовершеннолетних: криминологический анализ ее состояния в российском обществе / А.В. Майоров // Вестник Уральского института экономики, управления и права. 2020. №4. С.67 – 74.

13. Мальчишество как социокультурный феномен: сборник материалов международной научной конференции (17–18 ноября 2016 года) / под ред. Е.Б. Хитрук. Томск: Издательский Дом Томского государственного университета, 2017. 36 с.

14. Основные статистические показатели состояния судимости в России за 2008-2021 годы [Электронный ресурс] / Судебный департамент. Режим доступа: http://www.cdep.ru/index.php?id=79&item=2074 (дата обращения 12.09.2023).

15. Положий Б.С. Динамическая психиатрия Гюнтера Аммона как интегративная концепция охраны и укрепления психического здоровья // Б.С. Положий // Российский психиатрический журнал. 2018. № 2. С.233.

16. Почебут, Л. Г. Кросс-культурная и этническая психология : учебное пособие для бакалавриата и магистратуры / Л. Г. Почебут. 2-е изд., испр. и доп. М.: Юрайт, 2023. 297 с.

17. Психопрофилактика и психологическое просвещение в образовательной среде : учебник / Д.В. Наумова, В.А. Ясвин, Г.Ю. Мартьянова [и др.]. М. : Юрайт, 2021. 414 с.

18. Реан А.А. Профилактика агрессии и асоциальности несовершеннолетних // Национальный психологический журнал. 2018. № 2 (30). С. 3–12.

19. Чупров Л.Ф. Психологическое просвещение в системе психопрофилактической работы практического психолога: основы теории и методика // PEM: Psychology. Educology. Medicine. 2013. №1-2. 78 с.

20. Ando M., Asakura T., Ando S. , Simons-Morton B. A Psychoeducational Program to Prevent Aggressive Behavior Among Japanese Early Adolescents. Health Education & Behavior. 2007. Vol. 34, No. 5, pp. 765-776.

21. Akan Y. Investigation of the Effect of the "Violence Reduction Psychoeducation Program" on Anger, Violence and Aggression Levels of Students / Y. Akan // International Journal of Progressive Education. 2021. № 17. Р.521-533.

22. Carvalho Silva, R., Vezzoli, M., Menesello, V. et al. Everything changes but nothing changes: gender stereotypes in the Italian population. Arch Womens Ment Health (2024). https://doi.org/10.1007/s00737-024-01437-1

23. Program: the Men's Project [Электронный ресурс]/ Gender justice. - 2010-2023. Электрон.дан. – Режим доступа: https://jss.org.au/what-we-do/gender-justice/ (дата обращения 01.05.2023).

24. Waasdorp T.E., Paskewich B., Waanders C. , Rui Fu , Leff S. S. (2022). The Preventing Relational Aggression in Schools Everyday (PRAISE) Program: Adaptations to Overcome Subgroup Differences in Program Benefits. Prevention Science, 23 (4), 552-56.

25. Wilson M., Gwyther K., Swann R., Casey K., Featherston R.,Oliffe J, Englar-Carlson M., Rice S. (2021). Operationalizing positive masculinity: a theoretical synthesis and school-based framework to engage boys and young men. Health Promotion International, 37 (1), 1-11.