ФИТОПАТОЛОГИЯ ПӘНІНДЕ БИДАЙ ҚОҢЫР ТАТ АУРУЫН (PUCCINIA RECONDITA) ЗЕРТХАНА ЖАҒДАЙЫНДА ОҚЫТУ

Тат ауруларының ішінде кең таралған және өте зиянды ауру қоздырғыштардың бірі қоңыр тат (Puccinia recondita). Дамыған елдерде тат аурулары, әсіресе, қоңыр тат бидай өнімділігін тежейтін биологиялық фактор болып табылады, бұл патоген популяция құрамының мутацияға бейімділігімен және ауа ағымы арқылы бірнеше жүздеген километр қашықтықтарға тез таралуға қабілеттілігімен түсіндіріледі. Қазақстанда егістік алқаптардың барлығынан бидай қоңыр татының дамуы анықталған. Мақалада фитопатология пәнінен зертханалық сабақта қоңыр тат ауруларының себебін, ауру қоздырғыштын ие өсімдікпен ара-қатынасын, өсімдіктердің ауруға қарсы тұруы және тағы басқа күрес жолдарын жүргізу көрсетілген. Астық дақылы сорттарын зақымдайтын қоңыр тат ауруы зерттелген, індетті аурудың негізгі патогенді белгілері, дамуына қолайлы жағдайлар талданылған. Тақырып бойынша зертханалық жұмыстарды өткізу барысында проблематикалық әдістің деңгейлеп саралап оқыту технологиясы қолданылған.

1. Morgounov A., Rosseeva L., Koyshibayev M. (2007) Leaf rust of spring wheat in Northern Kazakhstan and Siberia: incidence, virulence, and breeding for resistance. Australian Journal of Agricultural Research. 58. P.847-853.

2. Сейтхожаев А.И. (2015) Устойчивость пшеницы к трем видам ржавчины // Вестник науки Казахского агротехнического университета им. С. Сейфуллина (междисциплинарный). №1 (84). C.25-30.

3. Койшыбаев М., Болтыбаева Л.А., Копирова Г.И. (2008) Гермаплазма пшеницы с групповой устойчивостью к болезням с воздушно-капельной инфекцией // Агромеридиан. №3. С.34–42.

4. Morgounov A. (2012) Wheat exchange network breeds new life into varietal development. http//www.cymmyt.org.

5. Singh R.P., Huerta-Espino J., William M. (2003) Genetics and Breeding for durable resistance to leaf and stripe rust of wheat. In: 1st Central Asia Wheat conference, Almaty, Kazakhstan, 10-13 Iune, 2003. P.127-132.

6. Bariana H.S., Bansal U.K., Hayden M.J., Keller B., Wellings C.R., Park R.F. (2009) Relationship between wheat rust resistance genes Yr1 and Sr48 and a microsatellite marker. Plant Pathology. Vol. 58. – P. 187.

7. Койшыбаев М. (2002) Болезни зерновых культур: симптомы, распространение и вредоносность болезней, специализация, биологические особенности и структура популяций возбудителей. Алматы: Бастау. –367 с.

8. Қойлық Н.О. (2019) Оқу үрдісінде проблемалық оқытуды қолданудың тиімділігі // Әдістемелік нұсқаулық. - 47 б.

9. Омарова А.А. (2011) Современная технология проблемного обучения // Современные наукоемкие технологии. № 1. – С.73-75

10. Молодцова Т.Д., Шалова С.Ю., Кобышева Л.И. (2017) Проблемная лекция как средство формирования исследовательской компетентности будущих педагогов // Современные проблемы науки и образования. № 4.

11. Барнс Л.Б., Кристенсен К.Р., Хансен Э.Дж. (2000) Преподавание и метод конкретных ситуаций: Пер. с англ. / Под ред. А.И. Наумова. Москва. – 525 c.

12. Маркелова Т.С. (2007) Создание инфекционных фонов для оценки пшеницы на устойчивость к болезням // Защита и карантин растений. №6. С.56-57.

13. Kolmer, J.A. and Ordoñez, M.E. (2007) Genetic differentiation of Puccinia triticina populations in Central Asia and the Caucasus. Phytopathology. N97. P.1141-1149.

14. Morgounov A., Zykin V., Sereda G., Urazaliev R. (2001) Siberian and North Kazakhstan wheat pool // In book: Bonjean A., Angus W. (Eds) The World Wheat Book: A history of wheat breeding. Lavoisier. – P.755-772.

15. Aoun M, Kolmer J.A, Breiland M., Richards J., Brueggeman R.S. Szabo L.J., Acevedo M. (2020) Genotyping-by-Sequencing for the Study of Genetic Diversity in Puccinia triticina // Plant Dis. Mar. N104(3). P.752-760

16. Park R, Goyeau H., Schaeffer B. (2006) Distribution of pathotypes with regard to host cultivars in French wheat leaf rust populations. Phytopathology, 96, 264-273.

17. Shapalov Sh. K., Tileubayeva Zh.S., Kurmanbayeva M.S. (2016) Immunological properties of foreign varieties spring wheat to Puccinia recondita f.sp. tritici under conditions of the southern Kazakhstan. Journal of Biotechnology. V.231. P.34-36.

18. Ибрагимов Г.И. (2004) Эксперимент в педагогических исследованиях: проблемы и перспективы // Казанский педагогический журнал. №1. С.3-11.