ФЕМИНИЗМ ЖӘНЕ ИСЛАМНЫҢ ЖАҢАРУЫ ТУРАЛЫ ТҮРІК ТЕОЛОГТАРЫНЫҢ ПІКІРТАЛАСТАРЫ

Исламдағы әйелдердің жағдайы туралы интеллектуалды пікірталас 19 ғасырдың аяғынан бастап феминизмнің алғашқы толқыны пайда болуымен сәйкес келді. Алайда, пікірталастың шыңы 20 ғасырдың 90 жылдарында, Иран, Египет, Марокко, Түркия зерттеушілері, сондай-ақ Амина Вадуд, Зиба Мир-Хосейни, Асма Барлас т.б. сияқты Батыстағы мұсылман диаспорасының өкілдері исламдық феминизм қорғаушыларының жарқын тұлғалары болған кезде келді. Исламдық феминизм қазіргі әлемдік ислам ойы маңызды трендтерінің бірі болып табылатындығына қарамастан, посткеңестік кеңістікте бұл құбылыс аз белгілі болды. Исламдық феминизмді қолдайтын Түркияның қазіргі теологтары тек түрік тілінде жариялады. Бұл мақалада автор орыс тілді оқырманға түрік теологтары Хидает Туксал мен Ихсан Элиачыктың капитализмге қарсы исламға, әйелдердің исламдағы ұстанымына және хадистерге деген көзқарасына қатысты заманауи интеллектуалды пікірталастарын ұсынады. Мақалаға арналған материалдар 2021 жылы автордың Хидает Туксалмен және 2019 жылы Ихсан Элиачыкпен бірнеше жеке сұхбатында, сондай-ақ осы теологтардың сөйлеген сөздерін, видео дәрістерін, кітаптарын, мақалаларын, диссертацияларын өңдеу арқылы жиналды. Дәстүрлі теологтар исламдық феминизмнің өкілдерін бір-біріне ұқсамайтындарын сынға алады, өйткені олардың пікірінше, батыстық феминизмнің Исламға ешқандай қатысы жоқ. Түркиядағы Ислам феминизмінің пікірсайысы хадистерді сынға алудан басталады, Құран қазіргі адам құқықтары мен демократия принциптері тұрғысынан түсіндіріледі. Мұсылман әйелінің, қазіргі түсініктерге сәйкес, намаз кезінде басын орамалмен жабуының қажеті жоқ. Егер, мысалы, дәстүрлі исламда сотта әйелдің куәлігі еркекке тең болмаса, онда исламдық феминизм бұл мәселеде әйел мен ер адамды теңестіреді. Сондай-ақ, әйелдерге жұма намазын мешітте имам ретінде өткізу құқығы, сондай-ақ Құранның осы түсіндірмесіне сәйкес, исламда көп әйел алуға рұқсат етілмегені туралы өзекті түсіндірулер болды.

1. Кулуева Ф.Г., Расулова М.А. (2019). Женщина в исламе: традиции и современность: Вестник науки и образования, №5 (59), сс.27-31.

2. Али-заде, А. (2007). Исламский энциклопедический словарь. Серия: Золотой фонд исламской мысли Издательство: Ансар. - 400с.

3. Оzturk, M. (2017). Cahiliyeden İslamiyet'e kadın: Ankara Okulu. - 255 с.

4. Basarudin, А. (2005). Re-defining Feminism/s, Re-imagining Faith? Margot Badran on Islamic Feminism: AlRaida Volume XXII. P. 109-110.

5. Taslaman, С., Taslaman, F., (2019). İslam ve Kadın, İstanbul Yayınevi. – 176 с.

6. Cihangir, S. (2017). Özgür dinin esiri: kadın. İstanbul: A7. – 170 c.

7. Бородай, С.Ю., Мухетдинов, Д.В. (2020). Исламская феминистская герменевтика: идеи и перспективы // Исламская мысль: традиция и современность. Религиозно- философский ежегодник. Вып. 4 / редколл.: Д.В. Мухетдинов (гл. ред.), С.Ю. Бородай (отв. ред.) и др. М.: ИД “Медина”, сс. 359–498.

8. Тартаковская И. Н. (2020). Соединяя несоединимое: рецензия на статью: Бородай С.Ю., Мухетдинов Д.В. Исламская феминистская герменевтика: идеи и перспективы // Исламская мысль: традиция и современность. Религиозно-философский ежегодник. Вып. 4 / редколл.: Д.В. Мухетдинов (гл. ред.), С.Ю. Бородай (отв. ред.) и др. М.: ИД “Медина”, С. 359–498 // Ислам в современном мире. 2020; 2: с.256–262; DOI: 10.22311/2074-1529-2020-16-2-256-262

9. Nevşehir Üniversitesi Bülteni. (2012). [Электронный ресурс]. - https://dosyalar.nevsehir.edu.tr/35cc828a4e395ad5e6499ff49d14ff7d/kadin-dergisi.pdf

10. Пушкарева, Н. (2017). Я историк, и поначалу я боялась слова «феминизм» [Электронный ресурс]. https://gorky.media/context/ya-istorik-i-ponachalu-ya-boyalas-slova-feminizm/ [Дата доступа::11.01.2022].

11. Wadud, A. (1999). Qur'an and woman: rereading the sacred text from a woman's perspective. Oxford University.

12. Tuksal, H. Ş. (2009). Kendine ait bir oda. [Электронный ресурс]. https://kendineaitbiroda.wordpress.com/category/siyasal-gericilik-din-kadin/islami-feminizm/ [Дата доступа:15.01.2022].

13. Ханмагомедов, Я.М. (2011). Сунна - один из важнейший источников мусульманского права //Вестник Дагестанского государственного университета: Вып. 5, с.228-232.

14. Назаров, А.К. (2012). Уголовно-правовые нормы Корана и хадиса и их классификация по институтам уголовного права: Москва, Норма. - 240 с.

15. Tuksal, H. Ş. (2006). Kadın Karşıtı söylemin Islam Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: Otto.

16. Eliaçık, İ. (2017). İndigo dergisi. [Электронный ресурс]. https://indigodergisi.com/2017/05/ihsan-eliacik-islam-uydurma-hadisler/ [Дата доступа:12.02.2022].

17. Güler, İ. (2015). Sabit din dinamik şeriat. Ankara: Ankara Okulu.

18. Tuksal, H. Ş. (2021). Личное интервью, Юсупова С.

19. Tuksal, H. Ş. (2018). Islam, Society and Feminism. [Электронный ресурс]. https://www.youtube.com/watch?v=Xk9SFGo4DtI&list=PLzB-K0IU0xOwrmvyZwjtnGU_YDb-RTFj&index=38&t=0s [Дата доступа:15.03.2022].

20. Tuksal, H.Ş. (2018). Düşebileceğim en kötü yere düştüm. Woman In Me: [Электронный ресурс]. https://www.youtube.com/watch?v=quRmR2BPxGY&t=152s [Дата доступа:15.02.2022].

21. Tuksal, H.Ş. (2019). Kapitalist oluyor da. Feminist musluman neden olmuyor? [Электронный ресурс]. https://www.gazeteduvar.com.tr/yazarlar/2019/12/14/824704 [Дата доступа:15.02.2022].

22. Tuksal, H.Ş. (2020). Muslumanlarin hayatinda otantik olan tek sey: aile ve kadin. [Электронный ресурс] https://www.sivilsayfalar.org/2020/06/13/muslumanlarin-hayatlarinda-otantik-olan-tek-sey-aile-ve-kadin/ [Дата доступа: 20.12.2021].

23. Eliaçık, İ. (2016). Kur'an'da "ihtiyaçtan fazlası" ne demektir. [Электронный ресурс] http://www.ihsaneliacik.com/2016/05/16/kuranda-ihtiyactan-fazlasi-afv-ne-demektir/ [Дата доступа: 02.09.2021]

24. Eliaçık, İ. (2019). İslam'ın modernist yorumu. Интервью Юсупова С.

25. Eliaçık, İ. (2017). Eğer Kerbela olmasaydı, eğer bu emevi darbesi olmasaydı. [Электронный ресурс] http://www.haberyuzdeyuz.com/guncel/eger-kerbela-olayi-olmasaydi-h15905.html [Дата доступа:: 30.01.2022].

26. Eliaçık, İ. (2015). İslam’da kadın üzerine doğru bilinen 10 yanlış'. İhsaneliaçık: [Электронный ресурс] https://www.ihsaneliacik.com/2015/03/22/islamda-kadin-uzerine-dogru-bilinen-10-yanlis-bursa-kitap-fuarikonusmasi/ [Дата доступа:20.01.2022].

27. Порохова, В. (1995). Коран: Перевод смыслов и комментарии. Москва. 693с.

28. Eliaçık, İ. (2012). Kur'an kadınlara ne getirdi. İhsan Eliaçık: [Электронный ресурс] ihsaneliacik.com/2012/03/09/kuran-kadinlara-ne-getirdi/ [Дата доступа:18.02.2022]

29. Eliaçık, İ. (2011). Kadın dövmenin dinde yeri var mı? İhsan Eliçık: [Электронный ресурс] http://www.ihsaneliacik.com/2011/10/11/kadini-dovmenin-dinde-yeri-var-mi-yeni/ [Дата доступа: 01.03.2022].

30. Eliaçık, İ. (2021). Kadın peygamberler ve feminizm: [Электронный ресурс] https://www.youtube.com/watch?v=15WaRfeyALM [Дата доступа: 10.02.2022]

31. Naseef F. (1999). Women in Islam: A Discourse in Rights and Obligations. Cairo: International Islamic Committee for the Woman and Child.

32. Al-Hibri A. (1999). Islamic Law and Muslim Women in America. In: Garber M., Walkowitz R. (eds.). One Nation under God? Religion and American Culture. New York: Routledge; с. 128–144.

33. Ali Sh. S. (2000). Gender and Human Rights in Islam and International Law: Equal before Allah, Unequal before Man? The Hague: Kluwer Law International.

34. Mernissi F. (1991). Women and Islam: An Historical and Theological Enquiry. Oxford: Basil Blackwell.

35. Women Living Under Muslim Law. [Электронный ресурс] http://www.wluml.org [Дата доступа: 04.03.2022].

36. Zuhdi Jasser M., Raza R. et al. Declaration of Reform. [Электронный ресурс] https://www.gatestoneinstitute.org/7009/muslim-reform-movement [Посещено:20.03.2022].

37. Sisters in İslam. Mission and Vision. [Электронный ресурс] https://sistersinislam.org/ [Дата доступа: 18.03.2022].

38. Musawah. [Электронный ресурс] https://www.musawah.org/ [Дата доступа:20.03.2022].