Тірі мұраға қауіп төнуде: дәстүрлі қолөнерді қолдау, қорғау және сақтау (қазақтың түкті кілем тоқу мысалында)

ЮНЕСКО-ның ресми деректеріне сәйкес, қазіргі уақытта шұғыл қорғау тізілімі материалдық емес мәдени мұраның өміршеңдігіне қауіп төніп тұрған 76 элементін қамтиды. Олардың кейбіреулері дәстүрлі қолөнерге қатысты элементтерді құрайды. Мақала авторының далалық зерттеулері және Қазақстанның әртүрлі өңірлерінен келген шеберлер сұхбаттасуы материалдары бойынша қазақ дәстүрлі қолөнерінің кейбір түрлері шұғыл қорғауды қажет етеді. Олардың ішінде, түкті және түксіз кілем тоқу, сүйек ою өнері, музыкалық аспаптарға табиғи ішектер жасау, зергерлік өнердің кейбір әдістері, т.б. Белгіленгенге байланысты осы мақала әлемдік контексте дәстүрлі қолөнерді қолдау, қорғау және сақтау тәжірибесін талдауға арналған осы саладағы қазіргі заманғы үрдістермен танысып қана қоймай, сонымен қатар Қазақстандағы дәстүрлі қолөнерді қорғау стратегиясының негізгі тұстарын белгілеуге мүмкіндік береді. Автор бұл аспектіні қазақтың түкті кілем тоқу призмасы арқылы қарастырады. Әрине, дәстүрлі қолөнердің өміршеңдігі оларды қорғау бойынша ойластырылған шаралар кешеніне, оның ішінде қаржылық тетіктер ғана емес, сонымен қатар барлық жылжыту инфрақұрылымын құру: маркетингтік технологияларды қолданудан бастап білім беру жүйесіне арналған оқу құралдарын әзірлеуге байланысты болады. Мақаланың негізгі бағыты әлемдік контексте дәстүрлі қолөнерді қолдау, қорғау және сақтау тәжірибесін жедел қорғауды және талдауды қажет ететін МЕММ тізіміне енгізілген элементтерге бағытталған. Өз элементтерін осы тізімге енгізуге бастамашы болған елдердің географиясы өте ауқымды, ал олардың осы бағыттағы тәжірибесі Қазақстан үшін перспективалы болып көрінеді. Өйткені, қолөнер дәстүрлі мәдениеттің терең қабаттарымен: әлем бейнесі, идеялар, рәсімдер, т.б. байланысты.

1. Brykala, Dariusz & Pogodziński, Paweł & Piotrowski, Robert. (2022). Traces of disappearing heritage: upcycling of wooden vessels preserved in the vernacular architecture of a large river valley in Central Europe. Rural History. 1-19. https://doi.org/10.1017/S0956793322000243.

2. Zhang, Q. (2020). Intangible Cultural Heritage Safeguarding in Times of Crisis: A Case Study of the Chinese Ethnic Qiang’s “Cultural Reconstruction” after the 2008 Wenchuan Earthquake. Asian Ethnology, 79 (1), 91–113. https://www.jstor.org/stable/26929486

3. Perdikaris, Sophia & Bain, Allison & Boger, Rebecca & Grouard, Sandrine & Faucher, Anne-Marie & Rousseau, Vincent & Persaud, Reaksha & Noël, Stéphane & Brown, Matthew. (2017). Cultural heritage under threat: the effects of climate change on the small island of Barbuda, Lesser Antilles. https://doi.org/10.2307/j.ctvh1dp4n.19.

4. Ribašauskienė, Erika & Sumyle, Diana. (2016). The role of traditional craft centers in safeguarding cultural heritage. Management Theory and Studies for Rural Business and Infrastructure Development. 38. 412-424. https://doi.org/10.15544/mts.2016.33.

5. Yonit Crystal. Old-crafts, New-ways. https://www.yonitcrystal.com/preservation-of-traditional-crafts-.

6. Оперативное руководство по выполнению Конвенции об охране нематериального культурного наследия (издание 2022 года)

7. Shunai Zhang, Simin Wu. Classification of Li (黎族) traditional brocade patterns of Chinese textile and its application for modern fashion product design // The Research Journal of the Costume Culture, 2012. Vol. 20, No. 5 pp.775-781.

8. Wang, S., Osanlou, A., Excell, P. (2020). Use of Digital Holography to Re-Encode and Image Chinese Movable Type Printing //Technology, Design and the Arts - Opportunities and Challenges. Springer Series on Cultural Computing. Springer, Cham. рр. 61-80. https://doi.org/10.1007/978-3-030-42097-0_5

9. Алимбай Н. Традиционные казахские ковры и ковровые изделия: виды, композиция, семантика (на материалах Центрального Государственного музея Республики Казахстан) // Вестник КазНУ им. Аль-Фараби. Серия философии, культурологии и политологии. - № 4. – 2020. – С. 55 -71.

10. Муканов М.С. Казахские домашние художественные ремесла. – Алма-Ата: Казахстан, 1979. – 122 с.

11. Касенова К.Б. Функциональный анализ и знаковые аспекты в классификации казахских ковров // Многонациональное искусство ткачества: материалы Международного симпозиума, посвященный 100- летию Ф.Х. Валеева, г. Казань, 16-17 декабря 2021 г. – Казань: Артифакт, 2021. – С. 61 – 74.

12. Султанова М.Э. Искусство и сакральность (на примере ткачества) https://cultural.kz/ru/page/view?id=69.

13. Баженова Н. Коржын как художественное явление в народном прикладном искусстве казахов // Простор, 2010. - № 8. – С. 165 -168.

14. Октябрьская И. В. Художественные ремесла Центральной Азии начала XXI в.: новая жизнь древних традиций // Культурное наследие Сибири. – 2019. - N 20. - С. 152-158.

15. Тохтабаева Ш.Ж. Шедевры Великой степи. – Алматы: Дайк-пресс, 2008. – 378 с.

16. Казахские ковры и ковровые изделия. Из коллекции Центрального государственного музея Республики Казахстан (научный каталог). – Алматы: ICOS, 2012. – 387 с.

17. Шалабаева Г.К. Ковроткачество как феномен мировой культуры (К вопросу о национальных особенностях и межкультурной общности декоративно-прикладного искусства) // Central Asian Journal of Art Studies, т. 1, № 4, 2016 г., https://cajas.kz/journal/article/view/103.

18. Ахметова Ш.К. Прощай Алаша: к проблеме исчезновения ковроткачества у казахов Западной Сибири // Казахи Евразии: история и культура: сб. науч. трудов. – Омск: Изд-во Ом. гос. ун-та им. Ф.М. Достоевского; Павлодар: Изд-во Павлод. гос. пед. ин-та, 2016. – С. 33-42.