«Солды-ау, көктей дәуір-дәуренім...»: жоқтаудың әлем халқы өміріндегі маңыздылығы

Мақалада қазақ халқы мен әлем халықтары жоқтауларының ұқсастығы мен айырмашылығы жайында дерек беріледі. Жоқтауды кім, қалай айтылатыны, оған ерекше мән берілетіні жайында салыстырмалы талдаулар жүргізіледі. Оның маңыздылығы мен мәнділігі жайлы деректер мен негіздемелер беріледі. Әр ғасырдағы жоқтаудың өзіндік орны туралы жазылады. Қайбір тұлғаның о дүниелік болғаннан кейінгі ағайын- туыс, қоғам, дос-жаран арасындағы беделі мен абыройының маңыздылығы зерттелді. Жоқтаулардағы қолданылған метафоралар, теңеу, эпитеттерге талдау жасалған.
Мақалада қазақтар, өзбектер, түрікмендер, қырғыздар, башқұрттар, қарақалпақтар, орыстар, грузиндер, литвалықтар, Латын Америкасы үндістері әйелдерінің қайтыс болған адамды жоқтауына салыстырмалы талдау келтірілген. Автор жоқтауда өткен ғасыр классикалық шығармаларынан, соның ішінде, 11 ғасырдағы түркі ақыны Махмұд Қашқаридің шығармалары, 12 ғасырдағы Шота Руставелидің, түркіменнің 18 ғасырдағы ақыны Мактумкули өлеңдерінен, Шоқан Уәлихановтың шығармаларындағы қара қырғыздар поэзиясынан мысалдар келтіреді. Сондай-ақ, қазақ ақындары Абай Құнанбаев, Машһүр Жүсіп Көпеев, Орынбай Бертағыұлы, Оралхан Бөкей, Мұқағали Мақатаев, Калқаман Сарин шығармаларынан алынған жоктауға қатысты материалдар да ерекше орын алады. Тақырыпты зерттеу барысында салыстырмалы, текстуалды, қатыстырмалы, мәдени- тарихи, мифопоэтикалық, т.б. әдістер жүргізілді

1. Мұқанов С. Аққан жұлдыз. Роман. Алматы: Жазушы, 1967. I кітап - 424 б.

2. Дронова Т.И. Регламентация практик погребально-поминальных плачей у староверов беспоповцев усть-цильмы Томский журнал ЛИНГ и АНТР. Tomsk Journal LING & ANTHRO. 2023. 1 (39), 127- 140

3. Әуезов М. Шығармаларының елу томдық толық жинағы, «Ақын аға» романы, 26 - том, 1949 – 1950. Алматы: «Дәуір», «Жібек жолы» баспалары, 2014. - 408 б.

4. Ақчаев Ф. Глоббаллашув жарёнларида миллий ва диний анъаналарнинг оилавий маросимларда сақланиший (Жаһандану процестеріндегі отбасы рәсімдерінде ұлттық-діни дәстүрлерді сақтау). «Нұрпейіс оқулары» аясындағы «жаңа тарихи сана қалыптасуы контексінде Отан тарихын зерттеудің мәселелері» атты ғылыми-техникалық конфренцияның материалдар жинағы. - Алматы, 2024. 19-28 бб.

5. Уәлиханов Ш. Көп томдық шығармалар жинағы. 2- басылым. Бірінші том. Алматы: - Толағай групп, 2010. - 375 б.

6. Вичиниене Д. Возможные реликты смеха в литовской традиции оплакивания умерших // Смех и плач в традиционной культуре. Материалы VII Международной Школы молодых фольклористов / ред.-сост. Н. Н. Глазунова. РИИИ. СПб., 2021. сс.69-78

7. Махтумкули. Плач // Поэзия народов ССР IV - XVIII веков. Том 55. Москва: Художественная литература, 1972. - 862 с.

8. Бөкей О. Өз отыңды өшірме. Роман. – Алматы: Ел –шежіре, 2013. Т.1. - 392 б.

9. Узбекская народная поэзия. Л: Сов. писатель, 1990. - 656 с.

10. Глазунова Н.Н. Реликты причитаний в похоронном обряде туркмен. Смех и плач в традиционной культуре. Материалы VII Международной Школы молодых фольклористов / ред.-сост. Н. Н. Глазунова. РИИИ. СПб., 2021. – сс. 79-88

11. Allard O. To cry one’s distress: death, emotion, and ethics among the Warao of the Orinoco Delta. Journal of the Royal Anthropological Institute (N.S.) 2013, 19, 545-561

12. Сейсенбиева Э.С. XIX ғасырдағы қазақ әдебиетіндегі экзегетикалық дәстүр. 6D020500 – Филология, Философия докторы дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация. Алматы: ҚазҰҚПУ, 2023. -160 бет

13. Арынов Т. Қазақтың жоқтау жырлары// Қазақ әдебиеті. 1989 жыл 1 декабрь, № 48 (2122), 15 бет.

14. Диваев салған даңғыл жол. Qazaqstan Tarihy порталы. 19.01.2022. Онлайн дереккөздемесі: https://www.history.kz/kz/news/show/33317

15. Поэты Каракалпакии. 2-ое изд. Л: Сов. писатель, 1980. - 656 с.

16. Бертағыұлы О. Жұбату. Бес ғасыр жырлайды. Алматы: Жазушы, 1989. - 382 б.

17. Мақатаев М. Өлеңдер жинағы. Алматы: Жазушы, 2012. – 320 б.

18. Құлтаев А. Ұлын жоқтаған белгілі тележүргізуші жұртты тебірентті. Онлайн дереккөздемесі: https://kaz.tengrinews.kz/сайты,kazakhstan_news/belgl-telejurgzush-saule-abedinovanyin-ulyi-kaytyis-boldyi-286064/