Мақалада жеке жауапкершілік мәселесі адамдардың ортақ игілікке, ізгілікке ұмтылуының объективті және субъективті алғышарттары ретінде қарастырылады. Ішкі уәжден туындайтын қасиет ретіндегі жауапкершіліктің төмендігін 2022 жылғы Қазақстан Республикасындағы қаңтар оқиғасының фактілерімен байланыстыра отырып, жеке жауапкершілікті зерттеудің маңыздылығы, қажеттігі айқындалады.
Жауапкершілік ұғымы отандық педагогикалық зерттеудің пәні ретінде қарастырылмайтындығын ескере отырып, автор зерттеудің әдіснамалық бағытын кеңейтуге бағытталған төмендегідей пайымдаулар жасайды: жауапкершілік рухани байлықтың тамыры ретінде; жауапкершілік баланың кез келген әлеуметтік тәрбиесінің шарты ретінде; жауапкершілік адамның ішкі мотивациясынан туындайтын қасиет ретінде, жауапкершілік әр адам өзінің мүмкіндіктерін ескеретін сана өлшемі ретінде. Сонымен қатар білімалушы жеке жауапкершілігін дамытудың педагогикалық-әдістемелік аспектісі студенттер мен магистранттардың өздік практикалық жұмыстары негізінде талданып, жинақталған. Сондай-ақ студенттер мен магистранттардың өзіндік практикалық жұмысы негізінде білім алушының жеке жауапкершілігін дамытудың педагогикалықәдістемелік аспектісі талданып, жалпыланады.
Студенттің кез келген танымдық, әлеуметтік функцияларды орындау барысында жауапкершілікті қалыптастыру әдістері бірі ретінде өмірлік жағдайлардың маңыздылығын атап көрсете отырып, өмірлік жағдайлар оқушылар жауапкершілігін арттырудың негізгі факторы болып табылады деген дәйекті қорытынды жасалды. Сол секілді, жауапкершілікті арттырудың әдісі ретінде әлеуметтік желіні тиімді пайдалану жолдары ұсынылады.

Бұл мақалада мен көрнекті социалистік феминистік ойшыл және саясаткер Александра Коллонтайдың гендерлік теңдікке негізделген әділ қоғамның тұжырымдамалық көзқарасын дамытуға және әйелдер туралы саяси, зияткерлік және эмоционалды автономия мәселесіне қазіргі заманғы көзқарастарды қалыптастыруға қосқан үлесін талдаймын.
Менің ойымша, Коллонтайдың махаббат, жыныстық қатынас және социализм мен капитализмдегі эмоционалды өмірдің рөлі туралы көзқарастарын қайта қарастыру гендерлік және таптық сәйкестілік, қоғамдық және жеке өмірдің қақтығыстары мен әйелдердің эмансипациясы (саяси, экономикалық, эмоционалды және символдық) арасындағы күрделі қатынастарды жақсы түсіну үшін пайдалы болуы мүмкін.
Мен сондай-ақ Коллонтай мұрасы эмоционалды өмірдің саяси, гендерлік аспектілерін, сондай-ақ саясаттың эмоционалды өлшемін зерттеуге қатысты деп санаймын. Менің талдауым дереккөздердің үш түріне: Александра Коллонтайдың махаббат қатынастары мен әйелдер автономиясы туралы көзқарастарын дамытқан теориялық еңбектері мен әдеби мәтіндеріне; ХХ ғасырдың басындағы басқа марксистік және феминистік ойшылдардың (В. И. Ленин, И. Арманд) еркін махаббат пен жыныстық моральға қатысты таңдалған мәселелерге ; қазіргі заманғы гендерлік зерттеулер және Коллонтай мәтіндеріне және 1920 жылдардағы кеңестік махаббат пен сексуалдылық туралы пікірталастарға қатысты зерттеушілер мен феминистік ойшылдар жұмыстарына негізделген.

Исламдағы әйелдердің жағдайы туралы интеллектуалды пікірталас 19 ғасырдың аяғынан бастап феминизмнің алғашқы толқыны пайда болуымен сәйкес келді. Алайда, пікірталастың шыңы 20 ғасырдың 90 жылдарында, Иран, Египет, Марокко, Түркия зерттеушілері, сондай-ақ Амина Вадуд, Зиба Мир-Хосейни, Асма Барлас т.б. сияқты Батыстағы мұсылман диаспорасының өкілдері исламдық феминизм қорғаушыларының жарқын тұлғалары болған кезде келді. Исламдық феминизм қазіргі әлемдік ислам ойы маңызды трендтерінің бірі болып табылатындығына қарамастан, посткеңестік кеңістікте бұл құбылыс аз белгілі болды. Исламдық феминизмді қолдайтын Түркияның қазіргі теологтары тек түрік тілінде жариялады. Бұл мақалада автор орыс тілді оқырманға түрік теологтары Хидает Туксал мен Ихсан Элиачыктың капитализмге қарсы исламға, әйелдердің исламдағы ұстанымына және хадистерге деген көзқарасына қатысты заманауи интеллектуалды пікірталастарын ұсынады. Мақалаға арналған материалдар 2021 жылы автордың Хидает Туксалмен және 2019 жылы Ихсан Элиачыкпен бірнеше жеке сұхбатында, сондай-ақ осы теологтардың сөйлеген сөздерін, видео дәрістерін, кітаптарын, мақалаларын, диссертацияларын өңдеу арқылы жиналды. Дәстүрлі теологтар исламдық феминизмнің өкілдерін бір-біріне ұқсамайтындарын сынға алады, өйткені олардың пікірінше, батыстық феминизмнің Исламға ешқандай қатысы жоқ. Түркиядағы Ислам феминизмінің пікірсайысы хадистерді сынға алудан басталады, Құран қазіргі адам құқықтары мен демократия принциптері тұрғысынан түсіндіріледі. Мұсылман әйелінің, қазіргі түсініктерге сәйкес, намаз кезінде басын орамалмен жабуының қажеті жоқ. Егер, мысалы, дәстүрлі исламда сотта әйелдің куәлігі еркекке тең болмаса, онда исламдық феминизм бұл мәселеде әйел мен ер адамды теңестіреді. Сондай-ақ, әйелдерге жұма намазын мешітте имам ретінде өткізу құқығы, сондай-ақ Құранның осы түсіндірмесіне сәйкес, исламда көп әйел алуға рұқсат етілмегені туралы өзекті түсіндірулер болды.

Зерттеу жұмысында тақырып бойынша соңғы жылдардағы ғылыми әдебиет мәліметтеріне талдау жасалды. Зерттеуге зияты жеңіл дәрежеде зақымдалған 8 - сынып оқушылары қатысты. Зерттеу мақсаты - зияты зақымдалған балалардың ақпараттық-коммуникациялық құзыреттілігін анықтап, оны жақсарту шараларын іріктеп қолдану. Анықтаушы эксперимент төмендегідей зерттеу бағыттарын қамтыды: 1) мұғалімдердің цифрлық технологияларды пайдалану мәселелері мен нәтижелері; 2) оқушылардың негізгі АКТ құзыреттілігін анықтау. Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған сыныптар үшін «Информатика» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасының 8 - сыныпқа арналған мазмұнына сәйкес құрастырылған сауалнама өткізілді. Жауаптардың нұсқаларына сәйкес жиынтық балл санына ақпараттық технологияларды меңгерудің 4 дәрежесі бөлінді: «меңгермедім», «бастама меңгердім», «орташа меңгердім», «жақсы меңгердім», «толыққанды меңгердім». Сұрақтар «Ақпараттық үдерістер», «Компьютерлік жүйелер» және «Денсаулық пен қауіпсіздік» атты бөлімдерге сәйкес топтастырылды. «Бастама меңгердім» деген жауаптың кездесуі 1 - бөлім бойынша 27% көрсеткішіне тең болса, 2 - бөлім бойынша 33%, ал 3 - бөлім бойынша 52% көрсеткішін құрады. Ал «меңгермедім» жауабы сәйкесінше 16% және 18%-дарға тең болды. Сондықтан оқушылармен қалыптастырушы эксперимент өткізіліп, сыныптан тыс сабақтар ұйымдастырылды: викториналар, экскурсиялар, ойындар, дене және көз жаттығулары, тақырыптық тәрбие сағаттары. Мұндай сабақтар 6 ай бойы аптасына 1 рет өткізіліп отырды. Жүргізілген жұмыс тиімділігі байқалды, оқу бағдарламасының барлық бөлімдері бойынша көрсеткіштер жоғарылады. «Бастама меңгердім» деген жауаптың кездесу жиілігі 1 - бөлім бойынша бұрынғы 27% деңгейінде қалды, алайда 2 - бөлім бойынша 31%, ал 3 - бөлім бойынша 43% көрсеткішіне дейін төмендеген. Ал төмен дәрежеге сай келетін «меңгермедім» жауабы барлық бөлім бойынша айтарлықтай төмендеп, 6%-ға тең болды. Оның есесіне «жақсы меңгердім», «толыққанды меңгердім» деген жауаптардың үлесі артқан.

Дәстүрлі қуыршақ әдет-ғұрып пен ойын тәжірибесі арасында тепе-теңдікті сақтай отырып, әрқашан әйелдер субмәдениеті институтының айрықша құзыреті болған. Ол өзінің бикесіне балалық шақтан бастап, қартайғанға дейін тікелей және жанама түрде еріп жүрді. Адамның бұл миниатюралық, алуан жүзді және сан қырлы үлгісін таза балалардың ғана нысаны деп қарау қате пікір болар еді. Қарапайым ойыншықта үлкен сыр жатыр, өйткені оның бейнесінде оны жасаған адамдардың ерекшеліктерін сақтай отырып, ол жалпыадамзаттық мәдениеттің бөлігі болып табылады. Әлемнің көптеген халықтары дәстүрлі қуыршаққа терең әлеуметтік мағына береді. Бұл халық ойыншығының басты құндылығы болып табылады.
Әлбетте, ата-аналар әлемі құндылықтары балалар әлемінің табиғи бөлігі болуы тиіс. Этнопедагогика соңғы жылдары этнограф-ғалымдар, лингвистер, психологтар, педагогтердің күш-жігерімен басталған этникалық мәдениетке, этностың тарихи өмір салт-дәстүрлеріне, тұрмысына баулу тәсілдерін іздеуді жалғастырғаны жөн. Яғни, қазіргі жағдайда қуыршақтармен ойын үлгісінде жасаған жоқ.

Сыни тұрғыдан ойлау қабілеті тек оқу процесі үшін ғана емес, еңбек нарығында да қажет, жұмыс берушілер шешім қабылдауға қабілетті, бейімделгіш, ойлаушы және өз іс-әрекеттерін және басқалардың ісәрекеттерін талдай алатын мамандарды бағалайды. Көптеген әдістер жоғары оқу орындары студенттерінің сыни ойлауының дамуын жариялайды, бірақ, өкінішке орай, сыни ойлау деңгейін бағалаудың тексерілген әдістерін қолдана отырып, нақты прогресті бағаламайды. Мақала болашақ химия мұғалімдері арасында сыни ойлауды дамытуға бағытталған арнайы курстың тиімділігін зерттеу нәтижелерін ұсынады. Сыни ойлауды дамытуға бағытталған арнайы семинарлардың арнайы курсы COVID-19 пандемиясының алғашқы айларында толығымен онлайн форматта өткізілді және шектеулі әдістерді қолдана отырып, онлайн-курс ретінде қарастырылуы мүмкін, бірақ одан кем емес тиімді. Арнайы семинарлардың тиімділігі Уотсон-Глейзер сауалнамасынан таңдалған сұрақтарды бақылау және эксперименттік топтар үшін курсқа дейін және одан кейін бейімдеу арқылы тексерілді. Содан кейін салыстырмалы шамаларды салыстыру арқылы эксперименттік топ негізгі бес мақсатты көрсеткіш бойынша (растауды бағалау, түсіндіру, болжамдарды тану, шегеру және қорытынды жасау мүмкіндігі) бақылау тобымен салыстырғанда өсуді көрсетті. Курсты аяқтаған студенттер абсолютті шамада бақылау тобымен салыстырғанда барлық өлшенетін параметрлерде 34% жақсарғанын көрсетті.

Полисемия - барлық тілдерге тән құбылыс. Әр лексикалық бірлікте нақты ой кодталған, оны тек контекст көмегімен анықтауға болады. Бұл жағдайда қара түсті білдіретін сын есімнің бейнелі мазмұнының сыртқы көрінісі оның басқа сөздермен ерекше, стандартты емес үйлесімділігі болып табылады. Зат есімдермен бірге қолданылатын сөз түс мағынасына қатысы жоқ әртүрлі мағынаға ие болуы мүмкін. Бейнелі детерминант өмірге келеді және сөзді семантикалық жағынан сыйымды етеді, әртүрлі тондармен қаныққан, кейде тіпті қарама-қарсы мағынасы бар.
Мәселен, қазақ тіліне "қара" түсті мағынасы бар сөздерді белсенді қолдануға негізделген жаңаша түрлену тән. Қазақ тіліндегі қара түстің рәмізі теріс коннтоациялармен – зұлымдық, қараңғылық, қайғы, өтірік, қиындықтар, зұлымдық, сатқындық, сондай – ақ оң-әдептілік, мұқияттылық, орнықтылық, күш, екпін, мәнерлі сұлулық сәйкестігін табады. Қара түстің символикасы көптеген тілдерде өте нюанстық.
Мақалада педагогикалық университеттің оқу процесінде филологиялық пәндерді оқыту барысында "қара"сын есімінің полисемиясы тақырыбын қалай қолдануға болатындығы көрсетілген. Авторлар фразеологизмдерден, ономастикадан, поэзия мен прозадан қазақ, орыс, неміс және ағылшын тілдерінде мысалдар келтіреді.