Бұл мақалада автор орыс тілі мен әдебиеті мұғалімдері кәсіби құзыреттілігін қалыптастырудың ғылыми-теориялық негіздерін зерттейді. Жақын болашақта сұранысқа ие болатын және қазіргі уақытта білім беру жүйесіндегі мамандарға үйретуді қажет ететін негізгі құзыреттерді көрсетеді. Мақала авторы қазіргі уақытта мұғалімдерді кәсіби даярлауда құзыреттілікке негізделген тәсілдің ерекше мәнге ие болып отырғанына ерекше назар аударады. Құзіреттілікке негізделген тәсілдің шеңберінде екі негізгі ұғым бөлінеді: құзырет және құзыреттілік. Мақалада әртүрлі ғалымдар ұсынған осы тұжырымдамаларды егжей-тегжейлі зерттеу қарастырылған. Орыс тілі мен әдебиеті мұғалімдерінің жоғары нәтижелі іс-әрекеті үшін қажетті құзіреттілік моделін жасау ерекше атап өтілген мәселе болып табылады. Құзыреттілік моделдерін айтулы авторлар саны әзірледі, бірақ бұл мәселедегі қазақстандық тәжірибе соған қарамастан зерттелетін тақырыпта ақтаңдақтардың бар екенін көрсетеді. Қорытынды ретінде білім беру саласындағы құзыреттер (шынында да кез келген басқа саладағы сияқты) шындықты концептуалды түсіну саласын көрсететініне назар аударылады. Бұл ретте білім беру ұйымдары бір мезгілде орыс тілі мен әдебиеті мұғалімдерінің кәсіби құзыреттіліктерінде көрсетілген жұмыстың түпкілікті нәтижесін айқындайтын танымдық құрылымдардың кеңістіктері ретінде де, субъектілері ретінде де іс-әрекеттің интеграторлары ретінде әрекет етеді.

Бұл мақалада этникалық көзқарастар кейбір маңызды әлеуметтанулық және әлеуметтік-антропологиялық теориялар тұрғысынан және эмпирикалық дәлелдер негізінде ұсынылған. Осы теориялардың бірі — Фредерик Барттың этникалық теориясы. Күнделікті өмірлік қарым-қатынас және әлеуметтік өзара әрекеттесу практикасы Гарольд Гарфинкельдің этнометодологиясын зерттеу пәндері болып табылады, бұл Михаил Бахтиннің диалогтіқ теориясында да маңызды тақырып болып табылады. Менің этносты зерттеуімде бұл тәсілдер, өйткені оларда қарым - қатынас бірінші кезектегі рөлге ие, орталық болып табылады және зерттеу әдісінде-конверсиялық талдау әдісінде де көрінеді. Қазақстанның ауылдық ауруханасынан алынған екі эмпирикалық мысалда этникалық категория іс- әрекеттің ажырамас бөлігіне және қарым-қатынастың маңызды құралына айналатын сөйлеу жанрлары көрсетілген. Бұл жағдайда әңгімелесушілер әңгіме қозғалған адамның жеке басын нақтылау үшін этникалық категорияға жүгінеді. Әлеуметтік өзара әрекеттесудің осындай сәттерінде этникалық қарым- қатынас сұхбаттасушылар үшін адамдарды топтарға бөлетін, адамның жеке басын қамтитын ұжымдық топтық сәйкестілік мағынасында емес, белгілі бір тұлғаны тану және нақтылау үшін қажетті ақпарат ретінде маңызды. Бұл этникалық айырмашылық әлдеқашан ұмытылған немесе мүлдем маңызды емес отбасылық, достық немесе басқа жақын қарым-қатынастар туралы емес, бірақ әңгімелесушілер бірбірінен жеткілікті ақпарат ала алмайтын қатынастар туралы. Бұл тұрғыда этникалық категорияларды белгілі бір дәрежеде адамның атымен салыстыруға болады. Автор этникалық категорияларды күнделікті тілде қолдану адамдардың ұқсастығы, олардың стереотиптік білім басым болатын жалпы сөйлеу тәжірибелері, олардың жалпы әлеуметтенуі, қарым-қатынас ортасы, (көпұлтты) Кеңес мемлекетінің қалыптасуының басында қалыптасқан дүниетаным туралы айтады деп санайды.

Бұл зерттеу Алматыдағы Түрікмен студенттерінің Қазақстанда қалу немесе Түрікменстанға оралуға шешім қабылдағанына ерекше назар аудара отырып, шешім қабылдау процестерін зерттейді. Онда олардың шешімдеріне әсер ететін күрделі факторлар, әсіресе, Алматы университеттерінде жоғары білім алатындар арасында қарастырылады. Зерттеу барысында 44 респондент, оның ішінде 33 әйел мен 11 ер адам осы демографиялық шешім қабылдаудағы басым тенденцияларды зерттеу үшін сауалнама жүргізді. Бірқатар есептеу әдістерін қолдана отырып, бұл зерттеу түрікмен студенттерінің көші-қон және натурализация шешімдеріне әсер ететін факторлардың күрделі өзара әрекеттесуіне жарық түсіріп, аймақтағы кері көші-қон динамикасы туралы құнды ақпарат ұсынады. Бұл зерттеудің ең маңызды қорытындысы - әлеуметтік-мәдени факторлар, әсіресе, қабылдаушы елге жату сезімі түрікмендердің шешімдерін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Жалпы болжамдарға қарамастан, экономикалық және саяси факторлар аз әсер етеді. Бұл нәтиже экономикалық мүмкіндіктер, көбінесе, негізгі мотиватор ретінде қабылданатын Орталық Азиядан көші-қон туралы басым идеяларға қарсы тұрады.

Бұл мақалада орта мектепте қатарлар теориясы элементтерін оқытуда жобалық жұмыстар арқылы оқушылардың жобалау-зерттеу қызметтерін ұйымдастыру мәселелері қарастырылады. Қатарлар теориясы элементтерін оқытуда оқушылардың жобалау-зерттеу қызметтерін төрт түрге бөлу мүмкіндігі баяндалады. Оқушылардың ұқсап бағу, қайта жаңғырту, іздену-орындаушылық және шығармашылық жобалау қызметтерін ұйымдастыру механизмдері келтірілген. Оқушылардың жобалау жұмыстарының түрлері, тапсырмалары мен оларды орындаудағы кезеңдер ерекшеленіп көрсетілген. Жобалау әдісімен қатарлар теориясы элементтерін оқыту заманауи кредиттік оқу жүйесінің талабына сай, қазіргі заман тұрғысынан қойылып отырған міндеттерге жауап бере алатын оқыту жүйесі екендігі анықталған. Мақалада «жоба әдісі», «жобалау әдісі», «сабақта жобалау әдісін қолдану», «оқушылардың жобалау-зерттеу қызметі», жобалап оқыту технологиялары ұғымдарының өзіне тән ерекшеліктері айқындалған. Жобалау әдісін қолдануда оқушыларды проблемалық жағдайға душар ететін арнайы жобалық жұмыстарды (тапсырмаларды) құрастыру керектігі, оның ерекшеліктері мен осы ситуациядан шығу мүмкіндіктері, оқушыларды ізденуге, зерттеу жүргізуге талпындыратын әртүрлі әдістердің жиынтығын қамтитындығы баяндалған. Сонымен қатар жобалау әдісін пайдалану тек дайындық процесін ғана емес, сонымен қатар оқушылардың жұмысының соңғы нәтижесін де бағалауға мүмкіндік беретіндігі көрсетіледі.